De onderdelen van het piepkleine klankkastje van de violino piccolo die ik aan het bouwen ben zijn nu klaar. En ik ben begonnen aan het lakproces. Dit is de “gouden” grondlaag die straks door de rood/oranje/bruine kleurlagen heen gaat schijnen om diepte aan de lak te geven.
Het streven is nog steeds om het instrument voor de jaarwisseling klaar te hebben, zodat het vanaf 18 januari 2020 op concertreis kan met het eerste Brandenburgse concert, waarvoor Johann Sebastiaan Bach dit instrument expliciet voorschreef. Concerten van het Dunedin Consort in Schotland, Amerika en Spanje.
Het hout van het voor- en achterblad klinkt heel goed. Het is dan ook meer dan 30 jaar oud. Ooit met een vooruitziende blik als jonge man gekocht van mijn eerste salarissen. Heerlijk om nu, als beloning, van mooi oud hout te kunnen bouwen.
Dus het wordt heel spannend hoe dit bijzondere instrument over enkele weken gaat klinken. Maar nu eerst nog de hals/krul en de barokke accessoires (toets, kam, staartstuk, stemschroeven en eindknop) maken.
Voor het eerst in mijn leven heb ik een kammetje gesneden “van scratch”. Ik moet deze kam maken voor de violino piccolo die ik in opdracht aan het bouwen ben. Het is echt een piepklein dingske, net als het viooltje zelf. Zie de onderstaande foto om daar een gevoel bij te krijgen. Op de achtergrond zie je daar de violino piccolo en een heel goed klinkende halve viool die ik opnieuw aan het lakken ben. Die halve viool lijkt dan opeens een “reus”, terwijl dat dus nog maar een halfje is.
De maten zijn zodanig dat er geen geschikte commercieel verkrijgbare kammen zijn. Een mooie reden om te experimenteren. Dat maakt dit project ook zo leuk.
Ik heb mijn eerste poging gedaan op een barokmodel van Tartini, aan de hand van een foto van een kam uit het privé bezit van Tartini. Ik heb de asymmetrie van de ogen van het origineel overgenomen. Tartini (1692-1770) heeft als beroemd violist een belangrijke bijdrage geleverd aan de transitieperiode waarin de viool werd door ontwikkeld van het barokmodel naar het moderne model dat tegenwoordig algemeen verbreid is.
Je ziet dat dit al een duidelijke voorloper is van het model kam zoals dat nu gebruikelijk is en die is afgeleid uit het model van Guarneri del Gesù. De bovenste kam van de 2e foto is een moderne kam (Aubert) van een halve viool.
Heel misschien maak ik ook nog een barokkam volgens het Stradivarius-model (4e foto toont een origineel). Maar naar ik begrepen heb moet dat kammodel het klanktechnisch afleggen tegen het Tartini-model. Stiekem wil ik die ervaring niet alleen van “horen zeggen” hebben.
(originele kam van Antonius Stradivarius)
Omdat ik vermoed dat de afstand tussen de snaren bij de eerste poging op die Tartini kam misschien wat aan de kleine kant wordt, heb ik nog een tweede, wat bredere, versie gemaakt. Daarbij heb ik ook gestreefd naar meer symmetrie en nog wat meer elegantie dan het origineel.
Even een korte tussenstand. Hoe staat het met de Violino Piccolo in wording? Ik moet momenteel vooral veel èn snel èn goed bouwen. Dus ik laat het even bij wat foto-impressies. Later zal ik een “no-secrets” bouwverslag plaatsen, maar eerst het instrument maken.
(De outline van de mal met Photoshop afleiden uit een foto van het origineel uit 1613)
(De ingrediënten voor de krans: het kranshout heb ik hierna vervangen door een nog veel mooier stukje van het zelfde blad)
(Zo dus! Voor dit werk bleek de Japanse trekzaag veel geschikter dan de bijna mislukte poging met de lintzaag)
(Boven: kranshout uit een reststuk van de plank voor het onderblad, onder: het veel mooiere hout uit de afgezaagde plak van het hout waarvan het blad wordt gemaakt)
(Het vormen van de hoekblokjes)
(Het lijmen van de krans)
(En dan wil je graag een perfecte voeg waar straks de knop voor de lus van het staartstuk komt. En matchend hout aan beide zijden)
(Links: het effect van gronderen, rechts: de originele blanke houtskleur. Buiten het optisch effect speelt het gronderen ook een belangrijke rol bij de klank)
(De extra lijmrandjes die er voor zorgen dat er straks voldoende lijmcontact tussen krans en achterblad is)
(Het eerste grove begin van het gewelfde achterblad. Mooi hout, hè?!)
(Wat zal het een gek gevoel zijn om dat ukkie te spelen, straks. Piccolo is ècht piccolo!)
(Aan de hand van de museum tekeningen de welvingshoogtes meten en noteren op het blad)
(Tijdens de bouw de welving die ontstaat controleren met scheerlicht van een LED-strip)
(Strips voor inlegproductie maken, reeds gebogen in de juiste vorm)
(Het resultaat na het drogen van de lijm)
(Met een Veritas kruisstaal met snijwieltje kun je zonder zaagverliezen 7 inlegstrookjes uit een gebogen strip halen: 2 voor het onderblad, 2 voor het bovenblad en 3 reserve)
(Het steken van de “Hohlkehle” waar de inleg in komt en die de welving begrenst)
(Gereedschap voor het inleggen en een proefstukje)
(Het “geultje” waar de inleg in komt. Een secuur werkje. Niet gemakkelijk en daarom letten vioolbouwers altijd op de kwaliteit van het inlegwerk. Een fout zit letterlijk “in een klein hoekje”. Maar hier dus gelukkig niet)
(Ondertussen gaan de lakproeven door)
(Met proefstrookjes om de textuur en het drogen van de lak te testen, alsmede het proces van op kleur brengen van de lak. Links twee proefstroken met een eerste laag fijngewreven Kraplak in een Sandarak olielak volgens eigen receptuur die voor het opbrengen wordt verdund met balsam-terpentijnolie)
Huize van den Munckhof staat in het teken van gezinsuitbreiding. Bij zoon Marc en Cecilia is afgelopen maart dochter Emilia geboren en komende maart wordt er een zoontje verwacht bij dochter Renée en Steven.
Maar op dit blog gaat het over een andere gezinsuitbreiding. Ik ben namelijk begonnen aan een zogenaamde Violino Piccolo. Dat is een “vergeten” lid van de violen familie, net zoals er ook een tijd op “tenorviolen” werd gespeeld, de grote broer van de altviool. De Violino Piccolo is letterlijk een “kleine viool” en was bedoeld om een extra “diskant” instrument te hebben boven de tegenwoordig alom bekende viool.
Doordat het spelen in posities steeds gebruikelijker werd, en grote broer “de normale viool” ook nog eens een krachtigere toon had is de Violino Piccolo in onbruik geraakt. Maar…
In de partituur van het vaak uitgevoerde eerste Brandenburgse concert van Bach staat expliciet de Violino Piccolo voorgeschreven in een stemming die een kleine terts hoger ligt dan die van de gewone viool. Als je dat concert “historisch geïnformeerd” wilt uitvoeren, met respect voor de keuze van Bach voor het specifieke timbre van de Violino Piccolo, moet je natuurlijk wel zo’n instrument hebben.
Daarom ben ik nu in opdracht bezig aan de bouw van een Violino Piccolo, naar een voorbeeld van een instrument in originele staat van de hand van Girolamo Amati uit 1613, dat zich in het National Music Museum in South Dakota bevindt. Zodra ik tijd heb start ik een uitgebreid bouwverslag van dit bijzondere project.
Stay tuned.
Hierbij alvast een foto zodat je een indruk krijgt van hoe “piccolo” zo’n Violino Piccolo nou precies is.
Tot dusver had ik nog geen filmpje geplaatst waarop je de nieuwe viool kunt beluisteren. Ik ken mijn eigen niveau van vioolspel. Dus dat laat ik liever over aan anderen.
Mijn schoondochter Cecilia Bernardini heeft een kort fragment van het Bruch vioolconcert ingespeeld, zodat je je nu een beeld kunt vormen van hoe de 12e viool klinkt.
Het lakken van de 12e viool is van start gegaan. Op mijn Facebook-pagina (vergeet niet te Liken!) is een verslag te vinden van de voorlopige vorderingen.
Voor een compleet verslag van de bouw van deze viool klik hier.
Ik ben momenteel de laatst gebouwde viool aan het inspelen. Dat lijkt op het temmen van een raspaard. Er gaat heel veel goed en ik merk dat ik enorm van dit instrument ga genieten. Maar op sommige momenten heeft het ook nog “kuren”. Ik merk gelukkig dat tijdens dat merkwaardige proces dat de Engelsen zo mooi “to break in a violin” noemen die eerste “stroefheid” op bepaalde tonen langzaam begint te verdwijnen en de viool steeds meer wil gaan “zingen”.
Na de eerste klanken ga je iets heel gemeens doen. Je jaagt iedereen de kamer uit en gaat de nieuweling gewoon ronduit “mishandelen”: kei- en keihard “raggen”. Dat hout moet verdomme leren te trillen! En dan tussen door weer even “lief” voor hem (/haar?) zijn. En daarna ga je goed luisteren hoe hij zich gedraagt bij allerlei toonhoogtes op de verschillende snaren. Dan kom je plekken tegen waar hij nog niet “aanspreekt” zoals je zou willen. Er kunnen tonen zijn die nog ongecontroleerd zijn.
Maar je hoort ook of er bepaalde “kernkwaliteiten” aanwezig zijn: is de toon helder, lijkt hij te “projecteren”, hoe “gesepareerd” zijn lopertjes als je die speelt. Houdt hij lekker vast? Hoor je de losse snaren meeklinken als je octaven speelt? Want dat is een enorme hulp bij het gemakkelijk zuiver kunnen spelen. Hoe zijn de flageoletten? Zit er “warmte” (“Schmeltz”) in de klank?
En steeds vraag je je af: pak ik jou graag op? Wil ik graag uren op jou spelen? Dan moet hij met je willen lachen en met je willen huilen. Als jij verdriet hebt heeft hij dat dan ook? Ik ken mijn nieuwe vriend nog niet zo heel lang, maar ik denk dat we heel goede vrienden kunnen worden. Ik denk dat hij er voor mij zal zijn. Maar eerst gaan we samen nog veel dubbelgrepen (met “terzo suono”, zoek maar eens op) en alle mogelijke flageoletten spelen, om te trillen, te trillen en nog eens te trillen.
Ik heb nog gewacht met lakken om zonodig nog in te kunnen grijpen voor ik deze zomer mijn nieuw ontwikkelde lak er op ga zetten. De lakproeven lijken geslaagd. De grondering is wel al aangebracht en die is met afstand het belangrijkste voor de toon. Maar de lak zal de klank waarschijnlijk nog van wat “ruwe randjes” ontdoen.
Ik ben even bezig geweest met magneetjes om met name rond de A de toon beter onder controle te brengen. Maar dat voelt een beetje als Ritalin voor een ADHD-kind. Als het niet hoeft en je kunt genieten van de puurheid van het ongeremde waarom zou je hem dan niet nemen zoals hij is?
Ben je op koningsdag 2018 in Nuenen langs gekomen bij mijn stand en ben je benieuwd naar het verslag van de bouw van de laatste cello, met een concertopname waar deze bespeeld wordt, klik dan hier.
Van 11.00u tot 16.30u was het bij mijn vioolbouwstand een komen en gaan van bezoekers aan de Koningsmarkt Nuenen met tal van leuke gesprekken, uitproberen van de instrumenten, kinderen die even mochten schaven of schrapen aan het blad van een nieuwe cello die ik ga bouwen. Ik woon nu 2 jaar in Nuenen en vind het een heerlijk dorp met veel boeiende mensen. Voor veel bezoekers aan mijn stand was het nieuw om te horen dat er in Nuenen een vioolbouwer is gevestigd.
Wanneer je je afvraagt waar mijn atelier is dan zie je dat op de onderstaande kaart:
Mijn 12e instrument is klaar om te worden gelakt. De laatste stappen van de bouw zijn voor mijn doen snel gegaan. Het wordt spannend hoe hij straks gaat klinken. Het zeer oude hout geeft de klankkast nu al, ook zonder snaren, veel klank.
De grondering, die nog een wezenlijke invloed heeft op de helderheid van de toon, moet nu eerst uitharden. Daarna ga ik voor het eerst in mijn leven lakken met een olielak naar een receptuur die ik in de afgelopen 3-4 jaar stap voor stap heb ontwikkeld.
Raoul heeft na 4 jaar een zeer succesvol voorzitterschap van het Philips Symfonie Orkest afgesloten. Ik maakte de volgende herinnering voor hem als dank namens al die orkestleden die er bij mochten zijn tijdens zijn voorzitterschap met prachtige tournees en projecten.
Munckhof violen voor Eindhoven en omgeving 