Hieronder vindt u een verslag van de bouw van het laatste instrument van Van den Munckhof Vioolbouw. Het betreft een viool die vrij naar Stradivarius is gebouwd op basis van 2 losse vioolbladen die ik ooit heb gekocht op een veiling in Keulen (Bongartz) ca. 35 jaar geleden. Deze deels al gebouwde bladen kwamen uit de nalatenschap van een vioolbouwer en waren op het moment van de koop mogelijk al 25 jaar oud of ouder.
Juli 2019 (van plank tot klank):
Inmiddels speel ik al een tijd op mijn nieuwe viool en ben ik er steeds meer aan gehecht geraakt. Ik speel er zelfs liever op dan op de 2 oude Italianen die ik heb. En het groeiproces gaat nog steeds door. De scherpe randjes gaan er steeds meer van af en het instrument gaat steeds “volwassener” te klinken. Ik krijg regelmatig complimenten over de klank van de nieuwe viool. Maar ik durf zelf niet zo goed een filmpje te maken waarin de klank te beluisteren is.
Daarom heb ik mijn schoondochter, Cecilia Bernardini, gevraagd of zij enkele fragmenten zou willen spelen waarin het volledige register van het instrument te horen is en waarin te horen is hoe de klank in zangerige passages is. Hieronder kun je het resultaat zien en horen. Tevens krijg je een indruk van hoe de lak uiteindelijk is geworden. Dankjewel, Cecilia!
(Begin van het vioolconcert Max Bruch)
(Begin van Méditation en Thaïs van Jules Massenet)
Augustus 2018 (het lakproces):
Het lakken van de viool is van start gegaan. Op mijn Facebook-pagina (vergeet niet te Liken!) is een album-verslag te vinden van de voorlopige vorderingen.
Mei t/m juli 2018 (ongelakt proefspelen: vriendjes worden):
Vanaf mei t/m juli 2018 heb ik de -nog ongelakte- viool proef gespeeld in 2 concertprogramma’s van het Philips Symfonie Orkest.
Mijn ervaringen daarbij heb ik in een blogpost als volgt beschreven:
Ik ben momenteel de laatst gebouwde viool aan het inspelen. Dat lijkt op het temmen van een raspaard. Er gaat heel veel goed en ik merk dat ik enorm van dit instrument ga genieten. Maar op sommige momenten heeft het ook nog “kuren”. Ik merk gelukkig dat tijdens dat merkwaardige proces dat de Engelsen zo mooi “to break in a violin” noemen die eerste “stroefheid” op bepaalde tonen langzaam begint te verdwijnen en de viool steeds meer wil gaan “zingen”.
Na de eerste klanken ga je iets heel gemeens doen. Je jaagt iedereen de kamer uit en gaat de nieuweling gewoon ronduit “mishandelen”: kei- en keihard “raggen”. Dat hout moet verdomme leren te trillen! En dan tussen door weer even “lief” voor hem (/haar?) zijn. En daarna ga je goed luisteren hoe hij zich gedraagt bij allerlei toonhoogtes op de verschillende snaren. Dan kom je plekken tegen waar hij nog niet “aanspreekt” zoals je zou willen. Er kunnen tonen zijn die nog ongecontroleerd zijn.
Maar je hoort ook of er bepaalde “kernkwaliteiten” aanwezig zijn: is de toon helder, lijkt hij te “projecteren”, hoe “gesepareerd” zijn lopertjes als je die speelt. Houdt hij lekker vast? Hoor je de losse snaren meeklinken als je octaven speelt? Want dat is een enorme hulp bij het gemakkelijk zuiver kunnen spelen. Hoe zijn de flageoletten? Zit er “warmte” (“Schmeltz”) in de klank?
En steeds vraag je je af: pak ik jou graag op? Wil ik graag uren op jou spelen? Dan moet hij met je willen lachen en met je willen huilen. Als jij verdriet hebt heeft hij dat dan ook? Ik ken mijn nieuwe vriend nog niet zo heel lang, maar ik denk dat we heel goede vrienden kunnen worden. Ik denk dat hij er voor mij zal zijn. Maar eerst gaan we samen nog veel dubbelgrepen (met “terzo suono”, zoek maar eens op) en alle mogelijke flageoletten spelen, om te trillen, te trillen en nog eens te trillen.
Ik heb nog gewacht met lakken om zonodig nog in te kunnen grijpen voor ik deze zomer mijn nieuw ontwikkelde lak er op ga zetten. De lakproeven lijken geslaagd. De grondering is wel al aangebracht en die is met afstand het belangrijkste voor de toon. Maar de lak zal de klank waarschijnlijk nog van wat “ruwe randjes” ontdoen.
Ik ben even bezig geweest met magneetjes om met name rond de A de toon beter onder controle te brengen. Maar dat voelt een beetje als Ritalin voor een ADHD-kind. Als het niet hoeft en je kunt genieten van de puurheid van het ongeremde waarom zou je hem dan niet nemen zoals hij is?
April 2018 (de viool kan gelakt worden):
Begin maart heb ik voldoende vertrouwen in het lakprocédé om de viool af te bouwen. Half april is de viool klaar om te worden gelakt. De laatste stappen van de bouw zijn voor mijn doen snel gegaan. Het wordt spannend hoe hij straks gaat klinken. Het zeer oude hout geeft de klankkast nu al, ook zonder snaren, veel klank.
De grondering, die nog een wezenlijke invloed heeft op de helderheid van de toon, moet nu eerst uitharden. Daarna ga ik voor het eerst in mijn leven lakken met een olielak naar een receptuur die ik in de afgelopen 3-4 jaar stap voor stap heb ontwikkeld.
Najaar 2017 / Voorjaar 2018 (lakexperimenten):
De afgelopen 4 jaar ben ik bezig geweest om een receptuur te ontwikkelen voor een olielak die ik voor volgende instrumenten wil gaan gebruiken. Daarbij zal ik ook een andere techniek gaan gebruiken om de lak in te kleuren. Ik wil deze nieuwe lak voor het eerst gaan toepassen op mijn 12e instrument. In het najaar en de winter heb ik talloze proeven gedaan om het totale lakproces uit te testen.
September 2017 (vloeiende lijnen van de krul in beeld):
Zoals gezegd had ik de krul voor deze viool al heel wat jaren eerder gesneden. Ik wil nog een kleine esthetische verandering doorvoeren aan de buitenste winding, maar voor de rest is hij klaar om gebruikt te gaan worden in de uiteindelijke viool.
Ronde 3 dimensionele vormen zijn moeilijk te vangen met foto’s. Dus de essentie of een krul wel/niet mooi gesneden is kun je beter laten zien met een video. In deze video draait de krul rustig rond en kun je alle vloeiende lijnen met je ogen volgen op een zelfde manier als wanneer je het instrument in je handen zou hebben.
Een ander mooi voorbeeld van hoeveel meer een video kan vertellen over vormen vind je in een andere blogpost (Stradivarius altviool die werd aangeboden voor $43 miljoen):
Prachtige video van de mooiste Stradivarius altviool ooit
Augustus 2017 (begin van de bouw):
Na een week intensief bouwen in de laatste volle week van augustus ben ik klaar om te beginnen aan het samenbouwen van de onderdelen voor een nieuwe viool. De krul lag al meer dan 9-10 jaar te wachten. Die had ik gesneden tijdens een vakantie in Tsjechië. De bladen had ik ooit op een veiling in Aken gekocht, ik schat zo halverwege de jaren 80 van de vorige eeuw.
De bladen kwamen uit de nalatenschap van een vioolbouwer en ik vond het erg mooi hout, met name het “en dosse” gezaagde achterblad. Het hout was destijds al behoorlijk oud, dus ik vermoed dat het op dit moment gemakkelijk 50-60 jaar oud kan zijn.
De bladen waren wel al uitgezaagd en de welving van het achterblad was al grotendeels voorbereid. Ook het geultje voor de inleg was al gemaakt, maar de inleg zelf moest nog worden aangebracht. Aan de binnenzijde was een begin gemaakt met het uithollen van het blad. Het model van de bladen is “Stradivarius-achtig”: bijna passend op de “Bets”-mal die ik heb gebruikt voor mijn 10e instrument.
Jammer genoeg zat er destijds geen krans bij de bladen. Daardoor is het samenbouwen een stuk lastiger. Want een mal voor de krans maken op basis van een bestaand achterblad en de krans daar dan perfect op aanpassen is bijna niet netjes te doen. Ik heb erg lang gewacht met het definitief in elkaar zetten van het instrument omdat het enerzijds niet helemaal als “van mij zelf” voelde en omdat ik er nog niet uit was hoe ik de krans zou gaan maken.
Uiteindelijk heb ik er voor gekozen om een techniek toe te passen die nogal ongebruikelijk is, maar waarvan ik het bestaan wel kende. Die techniek heet “op de plank bouwen”. In dat geval lijm je de hoek- en eindblokken rechtstreeks op het achterblad en buig je de krans in een passende vorm. Een lastig klusje, maar het geeft wel voldoening.
Het is mij dusdanig goed bevallen dat ik dit bouwproces voor speciale projecten in de toekomst mogelijk nog eens vaker ga toepassen. Het geeft een lekker “vrij” gevoel om niet aan een “dwingende” mal vast te zitten.
Als je op de link hieronder klikt krijg je in een korte video een indruk hoe je je het proces van zo’n krans maken op het blad moet voorstellen.
» Bouwen op het blad in plaats van rond een mal
Als hout voor de krans had ik uitbundig gevlamd esdoorn klaarliggen, maar ik heb mij door Dirk-Jacob Hamoen, een vioolbouwer in Makkum, laten overtuigen dat ik beter kon gaan voor kranshout dat ook “en dosse” was gezaagd. Dat geeft een “gewolkt” effect, in plaats van de gebruikelijke “tijgerstrepen”. Hij had nog wat dosse kranshout liggen en we hebben geruild. Dit kranshout is wat minder “opvallend”, maar past wel veel beter in het geheel, zodat er straks onder de oranje-rode lak een fraaier ensemble ontstaat.
De volgende stappen zijn nu:
- Definitief op dikte brengen van bovenblad;
- F-gaten snijden;
- Zangbalk maken;
- Klanklichaam en hals aan elkaar lijmen en afwerken;
- Zonodig intoneren van het klanklichaam;
- Gronderen en lakken;
- Toets modelleren en aanbrengen;
- Stapel plaatsen;
- Kam snijden en de hele setup optimaliseren voor de beste klank.
Munckhof violen voor Eindhoven en omgeving 